Włoski Fiat sportem samochodowym zainteresował się praktycznie już w chwili poczęcia, a w 1900 roku wygrał pierwszym, wyścigowym modelem o mocy 6 KM rajd Asti-Turyn. Gdy pojawiły się pierwsze wyścigi klasy Grand Prix marka nie mogła ich ominąć. Jej czołowymi kierowcami byli Felice Nazzaro i Vincenzo Lancia, którzy wygrywali najważniejsze zawody na całym kontynencie. Wielkie maszyny, którymi startowali, charakteryzowały się silnikami o pojemności kilkunastu litrów i napędem przekazywanym poprzez łańcuch. To właśnie Fiat pozwolił żyć tym podobnym, mechanicznym dinozaurom najdłużej, podczas gdy inni coraz częściej stosowali wały napędowe.
Pierwsza wygrana po drugiej wojnie światowej przyszła w 1921 roku w Targa Florio, ale coraz liczniejsze Grand Prix ani na chwilę nie znikały z celownika. Dowodzenie nad powołanym tuż po zakończeniu walk, rozrośniętym oddziałem sportowym objął Giulio Cesare Cappa, którego zespół wkrótce zdominował i zrewolucjonizował wyścigi. W ekipie Cappy znaleźli się między innymi Luigi Biazzi, Tranquillo Zerbi, specjalizujący się w sprężarkach oraz Vittorio Jano, który zaczynał we Fiacie w 1911 roku od pozycji kreślarza.
Pierwszym, powojennym, wyścigowym Fiatem był model Tipo 801/401 Corsa z 4-cylindrowym silnikiem o pojemności 3 litrów i mocy około 112 KM, który w ramach rozgrzewki wygrał w jednym z lokalnych wyścigów górskich. Kilka miesięcy później zbudowano 8-cylindrowego 801/402 o mocy 120 KM, który w GP Włoch popisał się najszybszym przejazdem okrążenia, ale do mety nie dojechał. Poprzez przecięcie 8-cylindrowego silnika na pół powstał mały, 4-cylindrowy Fiat Tipo 803/403 klasy "vetturetta", który zajął cztery pierwsze miejsca w mniej znaczącym wyścigu na nowym torze Monza. W sezonie 1922 zmienił się regulamin Grand Prix, ograniczający tym razem pojemność silników do dwóch litrów.
Pod dyktando nowych przepisów Cappa przygotował model 804/404 z nowoczesnym, 6-cylindrowym silnikiem z dwoma wałkami rozrządu w głowicy z opływową karoserią, testowaną już wtedy w tunelu aerodynamicznym. W Grand Prix Francji w dwóch Fiatach pękły osie i odpadły koła, zabierając życie Biagio Nazzaro, siostrzeńca Felice. Trzecią sztukę prowadził weteran Nazzaro, który wygrał. Sukcesem - dwoma pierwszymi miejscami - zakończyło się późniejsze GP Włoch na Monzie. Konkurencja miała pełne prawo poczuć się słabo, a na poważnie zbladła w kolejnym sezonie.
Na rok 1923 Cappa i ekipa opracowali Fiata 805/405, jeden z pierwszych samochodów wyścigowych z silnikiem ze sprężarką, a z pewnością pierwszy, który odniósł sukces. Pionierska maszyna z 8-cylindrową jednostką napędową korzystała początkowo z kompresora Wittig, który kosztował ją GP Francji - okazało się, że symboliczne filtry przepuszczają za dużo zanieczyszczeń i we wszystkich trzech autach wysiały silniki. Do czasu GP Włoch, podniesionego do rangi Grand Prix Europy, sprężarkę wymieniono na konstrukcję Roots. Czerwone maszyny z Turynu drugi rok z rzędu zajęły dwa pierwsze miejsca. Zwycięskie auto prowadził Carlo Salamano, drugi był Nazzaro. Przez 45 z 80 okrążeń na prowadzeniu utrzymywał się Pietro Bordino, który prowadził swojego Fiata... ze złamaną ręką. Włoch uszkodził kończynę w wypadku podczas testów zaledwie dwa tygodnie wcześniej. Biegi w jego samochodzie zmieniał mechanik, ale Bordino nie wytrzymał tempa i musiał się wycofać z powodu wyczerpania.
Silnik wyścigowego Tipo 805/405 mierzył niecałe dwa litry pojemności, dysponował dwoma wałkami rozrządu i stalowym blokiem cylindrów, spawanym z dwóch części po cztery cylindry. Ze sprężarką firmy Wittig motor rozwijał około 130 KM przy 5,5 tysiącach obrotów na minutę. Dawało to imponujące 66 KM z litra - przedwojenne, atmosferyczne silniki o wielkim litrażu nie przekraczały 15 KM z jednego litra pojemności! Instalacja kompresora Rootsa, który aktywny był w całym zakresie obrotów, podniosła moc silnika do okolic 140 KM, czyli co najmniej 71 KM z litra. Prędkość maksymalna ścigacza sięgnęła zawrotnych 230 km/h.
Serce auta osadzono na stalowej, drabiniastej ramie z rozstawem osi zwiększonym do 2,72 metrów, czyli o 23 centymetry dłuższym, niż w Tipo 804/404. Moment obrotowy przekazywała 4-stopniowa, ręczna skrzynia biegów, wielotarczowe sprzęgło oraz wzmocniony wał napędowy. Z tyłu zastosowano sztywną oś na bardzo krótkich, półeliptycznych sprężynach piórowych, z przodu rurową konstrukcję ze sprężynami przechodzącymi przez oś. Całość uzupełniły hamulce bębnowe ze wspomaganiem podtrzymywanym przez pompę oleju.
Doładowany 805/405, który ustanowił trend na kilka najbliższych dekad, został wystawiony również w sezonie 1924. Poprawiono wtedy chłodzenie silnika i usprawniono pracę sprężarki, dzięki czemu moc silnika wzrosła do 146 KM. Mimo to rok ten, pełen awarii, wyznaczył koniec torowych sukcesów Fiata, który wycofał się z wyścigów i rozwiązał utalentowany zespół. Bazzi i Jano trafili do Alfy Romeo, Cappa objął rolę niezależnego konsultanta, a tylko Zerbi pozostał u aktualnego pracodawcy. Mniej więcej w tym samym czasie Anglik, Ernest Eldrige, ustanowił potężnym Fiatem Mefistofele z 21,7-litrowym, lotniczym silnikiem rekord prędkości naziemnej - prawie 235 km/h.
Ostatnim słowem włoskiego koncernu w temacie Grand Prix był nietypowy, jednoosobowy bolid Tipo 806, który powstał w 1927 roku w dobie 1,5-litrowej formuły. Samochód napędzał silnik V12 z dwoma wałami korbowymi (w efekcie należy mówić raczej o silniku H12) i trzema wałkami rozrządu, który produkował robiące wrażenie 187 KM. Pojazd wziął udział tylko w jesiennym Grand Prix na Monzie, które wygrał ze średnią prędkością 152 km/h. Po tej przygodzie Fiat na dobre wycofał się z wyścigów, a decyzją dyrekcji samochody w większości zniszczono.
Tekst: Przemysław Rosołowski
Ostatnia aktualizacja: 30.12.2012
